Diabetes

Diabetes is een medische aandoening waarbij het glucosegehalte in het bloed te hoog is. De aandoening ontstaat door problemen met insulineproductie, insulineresistentie of een combinatie van beide. 

Insuline is een hormoon dat wordt aangemaakt in de alvleesklier en zorgt ervoor dat de cellen glucose toelaten en op kunnen nemen als energiebron. Wanneer er te weinig insuline in het lichaam is, of het lichaam er niet goed op reageert, blijft glucose in de bloedbaan circuleren wat leidt tot een te hoog of verhoogd bloedsuikergehalte, ook wel hyperglykemie genoemd.

(Sapra & Bhandari, 2023)

DM kent verschillende typen, elk met een eigen pathofysiologie, oorzaken en behandeling:

• Type 1 diabetes: Deze vorm van diabetes is een auto-immuunziekte waarbij het immuunsysteem de insuline producerende cellen in de alvleesklier aanvalt en vernietigt. Hierdoor kan het lichaam geen insuline meer aanmaken, wat kan leiden tot een chronisch verhoogde bloedsuikerspiegel. Deze vorm komt vaak voor bij kinderen en jongvolwassenen, maar kan op elke leeftijd ontstaan. (Diabetes, 2024)

 

• Type 2 diabetes: Bij deze vorm van diabetes is er sprake van insuline resistentie en/of maakt het lichaam niet genoeg insuline aan. Type 2 diabetes is de meest voorkomende vorm en komt voornamelijk voor bij volwassenen, hoewel het nu ook steeds vaker bij kinderen wordt vastgesteld. Deze vorm van diabetes wordt vaak geassocieerd met overgewicht, een ongezonde leefstijl en genetische factoren. (Diabetes, 2024)

 

• Prediabetes: Deze vorm van diabetes is nog geen volledige diagnose van diabetes. Dit is een voorstadium van diabetes type 2, waarbij de bloedsuiker verhoogd is, maar nog niet genoeg voor de officiële diagnose voor diabetes type 2. Deze vorm is een belangrijke risicofactor voor het ontwikkelen van type 2 diabetes, maar kan vaak nog worden omgekeerd door aanpassingen te maken, zoals gezonder eten en vaker bewegen. (Diabetes, 2024)

 

• Zwangerschapsdiabetes: Deze vorm van diabetes ontwikkelt zich vaak tijdens de zwangerschap, wanneer het lichaam onvoldoende insuline produceert. Zwangerschapsdiabetes gaat meestal weg na de bevalling, maar vrouwen met deze vorm van diabetes hebben een verhoogd risico op ontwikkeling van diabetes type 2 in een later stadium. (Diabetes, 2024)

 

• Type 3c diabetes: Deze vorm van diabetes is een stuk zeldzamer en komt minder vaak voor, maar is toch belangrijk om genoemd te worden. Deze vorm kan zicht ontwikkelen wanneer de pancreas schade heeft opgelopen (niet door auto-immuun schade). Door deze schade kan de pancreas minder goed insuline aanmaken. Aandoeningen zoals pancreatitis, alvleesklier kanker, hemochromatose en taaislijmziekte kunnen allemaal leiden tot mogelijke schade aan de alvleesklier. Ook kan de verwijdering van de alvleesklier leiden tot type 3c diabetes. (Diabetes, 2024)

 

De volgende vormen van diabetes zijn zeldzame vormen en komen dus minder vaak voor. Wel is het belangrijk te weten wat ze inhouden, daarom worden ze hieronder vermeld:

• Latente auto-immuun diabetes bij volwassenen (LADA): Dit soort diabetes wordt net als bij type 1 diabetes veroorzaakt door een auto-immuunziekte, alleen ontwikkelt deze zich een stuk langzamer. Mensen met LADA zijn meestal boven de 30 jaar oud. (Diabetes, 2024)

 

• Maturity-onset diabetes of the young (MODY): Deze vorm van diabetes wordt ook wel monogene diabetes genoemd. Het ontstaat door een erfelijke mutatie in het lichaam die invloed heeft op hoe het lichaam insuline produceert en toepast. Er zijn tegenwoordig meer dan 10 verschillende vormen van MODY en het komt voor bij ongeveer 5% van de mensen met diabetes in de familie. (Diabetes, 2024)

 

• Neonatale diabetes: Deze vorm van diabetes is erg zeldzaam. Het doet zich vaak voor bij baby’s binnen de eerste zes maanden na de geboorte. Het is een vorm van monogene diabetes, wat betekent dat het veroorzaakt wordt door ziekte of een afwijking. Ongeveer 50% van de baby’s heeft de blijvende vorm die ook wel permanente neonatale diabetes mellitus wordt genoemd. Bij de andere 50% zal de aandoening binnen een paar maanden verdwijnen. Het kan echter wel later in het leven weer terugkomen, wat transiente neonatale diabetes mellitus wordt genoemd. (Diabetes, 2024)

 

• Brittle diabetes: Brittle diabetes is een ernstige vorm van type 1 diabetes, waarbij frequente en ernstige schommelingen in de bloedsuikerspiegel voorkomen. Deze instabiliteit kan vaak leiden tot een ziekenhuisopname. Deze vorm van diabetes kan in zeldzame gevallen worden behandeld met een alvleeskliertransplantatie. (Diabetes, 2024)

 

Het ziekteverloop van diabetes kan worden opgedeeld in verschillende fasen.

Prediabetes is een vroege fase waarin de bloedglucosespiegels verhoogd zijn, maar nog niet hoog genoeg om als diabetes te worden gediagnosticeerd. Dit kan worden gezien als een waarschuwingsteken en biedt kansen voor preventieve interventies.

Wanneer diabetes wordt gediagnosticeerd, is er sprake van consistent hoge bloedglucosespiegels die voldoen aan de diagnostische criteria. Zonder adequate behandeling en controle kunnen er complicaties optreden, zoals schade aan de ogen (retinopathie), nieren (nefropathie), zenuwen (neuropathie) en bloedvaten (atherosclerose). (Sherwani et al., 2016)

 

Een belangrijke maatstaf voor het vaststellen en monitoren van diabetes is de HbA1c-test.

HbA1c, ook wel geglyceerd hemoglobine genoemd, geeft de gemiddelde bloedglucosespiegel over de afgelopen twee tot drie maanden weer. Het ontstaat door een niet-enzymatische binding van glucose aan hemoglobine in rode bloedcellen. Deze test is waardevol, omdat het een langduriger beeld geeft van de glucosespiegel, in tegenstelling tot een nuchtere bloedglucosetest die slechts een momentopname biedt.

Een HbA1c-waarde van 6,5% of hoger wijst op diabetes, terwijl waarden tussen 5,7% en 6,4% prediabetes aanduiden.

Voor mensen zonder diabetes ligt deze waarde meestal tussen de 4% en 5,6%.

Naast HbA1c zijn er andere methoden om diabetes te diagnosticeren, zoals nuchtere plasmaglucosetests en orale glucosetolerantietests. Echter, het voordeel van HbA1c is dat het niet vereist dat de patiënt nuchter is en dat het op elk moment van de dag kan worden uitgevoerd.

(Sherwani et al., 2016)

De Voedingsrichtlijn diabetes, opgesteld door de Nederlandse Diabetes Federatie (NDF), biedt betrouwbare adviezen voor mensen met diabetes. (Voedingsrichtlijn Bij Diabetes - Diabetesvereniging Nederland, 2024)

 

Belangrijkste voedingsadviezen:

• Kies voor kwalitatief goede voeding: Een voedingspatroon rijk aan groenten, fruit, volkoren graanproducten, noten, peulvruchten en plantaardige oliën wordt aanbevolen. Vermijd voedingsmiddelen met toegevoegde suikers, zout, bewerkt vlees en suikerhoudende dranken. (Voedingsrichtlijn Bij Diabetes - Diabetesvereniging Nederland, 2024)

 

• Beperk vrije suikers: Producten met toegevoegde suikers, zoals gebak, koekjes, frisdrank en sauzen, verhogen de bloedglucose snel en kunnen leiden tot gewichtstoename. Ook natuurlijke suikers zoals honing en vruchtensappen dienen beperkt te worden. (Voedingsrichtlijn Bij Diabetes - Diabetesvereniging Nederland, 2024)

 

• Koolhydraatbronnen: Haal koolhydraten uit gezonde bronnen zoals volkorenbrood, zilvervliesrijst, volkorenpasta, groenten, fruit en peulvruchten, vanwege hun vezels, vitaminen en mineralen. (Voedingsrichtlijn Bij Diabetes - Diabetesvereniging Nederland, 2024)

 

Persoonsgericht voedingspatroon:

Geschikte voedingspatronen voor mensen met diabetes zijn onder andere koolhydraatbeperkt, vetbeperkt, mediterraan en vegetarisch/veganistisch. Het beste voedingspatroon verschilt per individu. (Voedingsrichtlijn Bij Diabetes - Diabetesvereniging Nederland, 2024)

 

Preventie en Behandeling

Effectieve beheersing van diabetes vereist:

• Leefstijlveranderingen: Gezonde voeding, regelmatige lichaamsbeweging en gewichtscontrole
• Medicatie: Orale hypoglycemische middelen of insuline
• Monitoring: Regelmatige controle van HbA1c en bloedglucose

(Sherwani et al., 2016)

 

Complicaties

Chronische hyperglykemie kan leiden tot:

• Microvasculaire schade: Retinopathie, nefropathie en neuropathie
• Macrovasculaire schade: Atherosclerose, hart- en vaatziekten
• Andere Risico's: Verhoogde vatbaarheid voor infecties en slechte wondgenezing

(Sherwani et al., 2016)